Faiz

Başbakan’ın faiz ve enflasyon konusundaki demeçleri hararetli bir tartışma başlattı - “yüksek faiz yüksek enflasyon yaratır” tezi doğru mu?

Enflasyonun yüksek olduğu yerlerde faiz de yüksek. Ancak biri sebep diğeri sonuç mu? Yoksa her ikisini tetikleyen başka faktörler mi var?

Klasik makroekonomi ile başlayalım. Faizin yükselmesi tasarruf talebini artırır, kredi ve yatırım talebini düşürür. Harcama eğilimi düşer, bu da enflasyon üzerinde düşürücü yönde etki yapar. Bu nedenle yükselen enflasyona karşı koymak isteyen merkez bankaları faizi artırır – son yüz yılda defalarca denenmiş ve çalıştığı ıspatlanmış bir yöntemdir.

Ancak uluslararası sermaye hareketlerine açık ekonomilerde ikincil bir etki görülebilir. Yükselen faiz dışarıdan sermaye girişini artırır. Bu da ülkedeki harcama gücünü artırarak enflasyon üzerinde yukarı yönde etki yapabilir.

Bu iki etkiden hangisi daha büyüktür? Bir ekonomi ne kadar büyükse uluslararası sermaye hareketlerinin etkisi o kadar az olur. Türkiye “orta boy” bir ülke olduğu için yüksek faizin enflasyonu düşürmekteki etkisi ABD’ye göre daha zayıf olabilir. Ancak yüksek faizin enflasyonu körüklediğine dair de hiç bir işaret yok.

Olaya tersinden baktığımızda ise enflasyonun faiz üzerindeki etkisi ise çok net: enflasyon yükseldikçe faiz ona ayak uyduracak şekilde yükselir. Zira yatırımcılar anaparalarını korumaya çalışırlar.

Türkiye’de enflasyon üzerinde etkili olan diğer faktörler nedir? Döviz kuru ve kamu harcamaları. Son bir yılda döviz çok yükseldiği için enflasyonun da yüksek seyretmesi normal. Kamu dengesi de 2000’li yılların ilk yarısının aksine faiz dışı fazla vermiyor, yani enflasyonu düşürücü yönde bir etkisi yok.

Vurgulanması gereken bir başka önemli husus da nominal ve reel faiz farkı. Yatırımcı ve tasarrufçu terciherini etkileyen esasen reel, yani enflasyon sonrası faizdir. Şu anda vadesi 2 yıl civarında olan “gösterge” hazine bonosunun faizi enflasyonun altında, yani reel faiz negatif. Zaten tarihsel olarak en düşük seviyesinde olan reel faizin “aşırı yüksek” değil olsa olsa “aşırı düşük” olduğu söylenebilir.

Bu veri ve analiz ışığında yüksek faizin yüksek enflasyona yol açtığı iddiasının temelsiz olduğunu söyleyebiliriz.