Russia and Turkey in Syria: How did we get here, and what next?

What is going on in Syria between Russia and Turkey? Let’s appraise the situation in a brutally honest fashion.

First, Russia. Russia is indeed a world power, but it is not a modern state. Despite revolutions large and small, the Russian state still resembles Jenghiz Khan’s Eurasian empire: an institution whose sole aim is to project power and perpetuate itself. The Russian state is not really for the people or by the people: the well being of its citizens does not appear to be a big concern to the rulers. How does such a state survive? The Russian people are stoic, and they (perhaps for good reason) fear the rest of the world even more than they fear their own government. Putin is a natural leader for this kind of state.

Next, Turkey. Turkey has come a long way in developing into a mid sized economic power since hitting the bottom a century ago, but it has not been able to resolve its identity crisis. Is it going to be a secular and Muslim member of a secular and mostly Christian Europe, or is it going to remain part of the non-secular, Muslim Middle East? EU refusal to admit Turkey as an equal member did not make things easy. Several non-Turkish ethnicities which had migrated to Turkey from the Balkans, Caucasus and beyond were successfully integrated in the Anatolian Turkish “melting pot”, but the Kurds still stand out. Erdoğan has the strong backing of the relatively religious and insular Turkish “centre”, but he is rejected by the secular Turks as well as the Kurds.

It looked like a democratic compromise was within reach during the first term of the ruling AKP in 2002-2007, with the EU accession process in the background. During the second AKP term in 2007-2011, Erdoğan took on the military establishment and won. During the third AKP term in 2011-2015, he unveiled a vision to be a regional leader, uniting the Sunni Muslim parts of the Middle East behind a neo-Ottoman and less secular Turkey. He failed. It turned out that AKP and the broader pan-Islamist political movement in Turkey did not have the capability to execute such a grandiose strategy.

When the Arab spring started, Turkey stood behind mainstream pan-Islamist opposition such as the Muslim Brotherhood. In Syria, Assad decided to hang on to power at whatever cost, seeing the fate of Mubarak in Egypt. Erdoğan decided to help remove Assad without direct  Turkish military intervention but backing all Sunni Islamist opposition.

Russia initially stayed out of Syria, because the risk/return profile looked unattractive. Challenging Turkey in its backyard far away from Russia just was not worth it. However, it the all-against-all civil war in Syria, only the most violent elements were left standing: Assad’s army, local and international jihadists and PKK-backed Syrian Kurds. It turned out that Erdoğan’s mainstram Islamist proxies could win elections but could not fight wars. The Sunni Arab rebellion was taken over by jihadists of all sorts.

The Turkish government tested whether it could control the jihadists but soon discovered that it could not. ISIS, the most antagonistic group to the AKP government among the Sunni Muslim rebels, became the leading anti-Assad force. Turkey refused to help the Kurds in Syria and consolidated all non-ISIS and non-Kurdish elements in enclave son the Syrian side of the border.

Turkey’s failure in Syria gave Russia an opening. After annexing Crimea without any resistance from the Ukrainian government and carving out a separatist zone in the east of Ukraine, Russia embarked on a more distant adventure in Syria. Taking advantage of the western hostility to ISIS, Russia decided to prop up the Assad regime and reposition it as an alternative to ISIS.

It is not yet clear why Russia chose Syria to make such an aggressive move. Was it because it was the easiest place for a show of force? Or was there a bigger motive in the background? There is speculation the real Russian aim in Syria was getting Saudi Arabia’s attention. Russia is hurt by the low oil prices caused by the Saudi supply policy. Russia does not have much leverage with Saudi Arabia elsewhere, so Putin might have been planning to reach a broader deal with Saudi Arabia including a Syria settlement and an oil supply policy settlement. 

Whatever its motives, Russia was as aggressive as Turkey was passive in Syria. Being invited by the official government of Syria, Russian combat aircraft started flying freely in Syria. As the Russian plan was to reposition Assad as the only alternative to ISIS, Russia sought to destroy the non-ISIS, non-Kurdish opposition forces backed by Turkey first.

With such an aggressive Russian policy in Syria, a confrontation with Turkey was inevitable in the medium term. However, Turkey shooting down a Russian plane was very surprising to all parties, after its relatively passive and hands off approach in Syria for several years.

How can the crisis play out?

The vulnerabilities of Turkey are well known. Turkey’s Syria strategy was unnecessarily sectarian. Turkey does not have the risk appetite to back its rhetoric. Turkey’s intelligence capabilities in its near abroad are mediocre. Turkey’s relations with its NATO allies aren’t great. Kurd-phobia has complicated the Syria and Iraq strategy. Most importantly, Turkey’s internal divisions limit its foreign policy capabilities.

These vulnerabilities caused an understandable apprehension in the Turkish press, TV and social media after the incident. Not surprisingly, the Turkish government is trying to play down the incident. 

However, contrary to the prevailing global opinion, I think that Russia’s hand is as weak as Turkey’s. Here’s why:

1.       With oil prices at 50 dollars per barrel and expected to stay there for a while, Russia’s financial position is weak. They do not have the means to fund a long term military engagement in Syria.

2.       Russia’s claim to battle ISIS on “humanitarian grounds” is not credible. ISIS is obviously a barbaric force, but Russians are not much better. Putin is responsible for the massacre of tens of thousans of civilians in Georgia, Ukraine, Caucasus and Syria – not to mention Putin’s favorite Muslim ally Ramzan Kadyrov.

3.       Turkey has been buying natural gas at prices way above world prices due to previous mismanagement. Stopping gas supplies to Turkey would inflict a huge costs onto Russia. There are no ready buyers to replace exports to Turkey.

4.       Iran, Qatar and others are waiting to take market share from Russia. An energy supply crisis would make it impossible for Turkey to enforce US/EU sanctions on Iran.

5.       An overwhelming majority of the millions of refugees on Europe’s doorstep are running from Assad. A Syrian deal including Assad cannot solve Europe’s crisis. Russia’s envisaged deal in Syria would bring unbearable domestic political costs to EU members.

6.       Anti-Putin sentiment in the US is widespread. Just listen to the Republican presidential debates, especially to hawks such as Cruz, Trump and Fiorina.

7.       The sea traffic through the Turkish straits includes not only tankers carrying Russian oil but Russian military supplies to Syria and other destinations. Turkey cannot limit Russian access due to the Montreux treaty, but a clear and present threat from Russia would change this equation.

8.       There is significant Turkish investment in Russia, but the economic relationship is mutual: the nuclear power deal, Turkey-bound gas pipelines and Turkcell are worth several billions.

9.       All of Russia’s Middle Eastern and Central Asian allies face tough Islamist opposition. Aggressive Russian moves against Turkey would make life more difficult not only for Sisi and Egypt but also for the Russia-backed authoritarian regimes in Uzbekistan, Turkmenistan and Kyrgyzstan.

Under these circumstances, it is hard to say that Russia is playing a strong hand. The fact that Russia can inflict very high pain to Turkey is without doubt. But Turkey has the ability to make counter moves which are just as painful to Russia.

The current crisis is the result of two countries playing their relatively weak hands very differently. Turkey hit well below its weight in Syria due to a misguided strategic vision and incompetent execution. Russia hit well above its weight in Syria, just like in eastern Europe, due to its clear vision, determination and risk appetite. However, the sudden Turkish retaliation caught Russia in an over-extended position. Any aggressive economic or military moves are likely to backfire in a costly fashion.

I expect that Turkey will play down the incident as much as possible, while Russia will impose some low cost economic sanctions (such as eliminating visa-free travel and discouraging Russian tourists from going to Turkey) on one hand and try to create an occasion to shoot down a Turkish plane on the other.

In the medium term, however, Russia needs a resolution. The Russian position in Syria is precarious as the Assad regime is extremely weak without Russian support. Aerial bombing and anti-Muslim hysteria in Europe are greatly helping ISIS recruitment. There seems to be no reason why Syria will not become another Afghanistan for Russia. A hostile relationship with Turkey will make Russia’s life very difficult in Syria.

If reason prevails on both sides, we should expect a settlement in the not too distant future. But as I explained at the outset, both countries and their leaders are highly volatile and unpredictable. A tragicomical comment I heard yesterday may be right: “if Putin and Erdoğan handled the 1962 Cuban missile crisis, the world would have gone up in smoke”.

Let’s hope that reason prevails, but I suspect that we may yet see new surprises.

Rusya – Türkiye krizinde her iki tarafın da eli zayıf

Rus uçağının Türkiye-Suriye sınırında düşürülmesi bölgede tansiyonu hiç beklenmedik şekilde yükseltti.

Ruslar uzun zamandır Türkiye’yi hiç kaale almadan Suriye’nin kuzeyinde çok iddialı hava operasyonları yapıyordu. Öyle görünüyor ki bunca zamandır Suriye’de her tacizi sineye çeken, sözünün arkasında duramayan bir Türkiye’nin aniden bir kırmızı çizgi çekip arkasında durmasını beklemiyorlardı. Söylemleri şiddetli, eylemlerinin aynı şiddette olup olmayacağını göreceğiz.

Ancak dünden beri yapılan analizlerde bence yeterince dikkate alınmayan bir husus var: sadece Türkiye’nin değil, Rusya’nın da eli zayıf.

Türkiye’nin, özellikle de AKP iktidarının zaafları son bir yılda zaten açıkça ortaya çıkmıştı. Türkiye’nin Suriye stratejisi gereksiz yere mezhepçi bir eksende oluşturuldu. İddialı bir söylemi tamamlayacak bir risk iştahı yok. Bölgedeki istihbaratımız en iyi ihtimalle vasat. Suriye’nin dinamiklerini iyi hesaplayamadık. Batı ittifakı ile faydasız sürtüşmelere girdik. Kürt fobisi hem siyasilerin, hem de asker ve sivil bürokratların vizyonunu daraltıyor. Belki de en önemlisi, ülkemizin siyasi sisteminin iç meseleleri çözmekteki beceriksizliği dış politikadaki hareket alanımızı daraltıyor.

Bu zaaflarımız Rus uçağının düşürülmesinin ardından basında ve sosyal medyada bir korku havası esmesine yol açtı. Hükümet de olay sonrasında mümkün olduğunda alttan almayı tercih etti.

Kanaatimce olay çok fazla büyümeyecek, zira süregelen güç gösterilerinin aksine, Rusya’nın da eli hiç sağlam değil. Bunun pek çok nedeni var:

1.      Petrol fiyatı 50 dolara inmişken ve uzunca bir süre buralarda kalması beklenirken, Rusya’nın mali durumu çok zayıf. Ortadoğuda uzun süreli bir askeri macerayı finanse edebilecek bir kaynakları kesinlikle yok.

2.       Rusya’nın “insanlık adına” IŞİD ile mücadele ettiği tezini dünyada kimse ciddiye almaz. IŞİD elbette çağdışı ve barbar bir örgüt, ama Rusların sicilinin de IŞİD’den farkı yok. Gürcistan’dan Çeçenistan’a, Ukrayna’dan Suriye’ye Rusya IŞİD’den çok daha fazla sivilin katledilmesinden sorumlu. Putin’in Rusya içindeki en yakın Müslüman müttefiki Ramazan Kadirov’un sicili de cabası.

3.       Gaz konusunda Rusya’nın seçenekleri sınırlı, çünkü Türkiye gazı geçmişteki kötü pazarlıkları ve saydamlıktan yoksun süreçleri nedeniyle başka hiç bir ciddi ülkenin tahammül edemeyeceği kadar yüksek bir fiyattan satın alıyor. Gazı kesmenin Rusya’ya maliyeti çok yüksek, ortada alternatif müşteri yok.

4.       Başta Katar ve İran olmak üzere pek çok ülke Rusya’dan pazar payı kapmak için fırsat bekliyor. Gaz konusunda zorda kalan bir Türkiye’ye İran yaptırımlarını dayatmak mümkün olmaz.

5.       Avrupa’nın kapısına dayanmış milyonlarca göçmen esasen Esad’dan kaçıyor. Esad’lı bir çözüm, Avrupa’nın mülteci sorununun büyüyerek devam etmesini sağlar. Rusya’nın Suriye’de zorladığı çözümler Avrupa’ya iç siyaset bakımından kaldıramayacağı bir maliyet yüklüyor.

6.       Amerika’daki anti-Putin hissiyat yaygın. Sadece Obama’nın konuşmalarına bakmayın, Cumhuriyetçi Parti başkan adayları arasındaki münazaraları bir dinleyin, başta Ted Cruz olmak üzere Donald Trump, Carly Fiorina gibi şahin adayların neler dediğine dikkat edin.

7.       Boğazlardan sadece tanker geçmiyor, Rusya’nın sınır ötesi askeri yapılanmasının belkemiği bu deniz trafiği. Türkiye Montreux anlaşması nedeniyle Boğazlardan geçen Rus gemilerinin geçişine müdahale edemiyor, ama açık bir askeri tehdit durumunda bu denklem değişir.

8.       Rusya Türkiye ekonomisi için hayati önemde, ama bu bağımlılık karşılıklı. Rusya’nın Türkiye’deki yatırımları Türkiye’nin Rusya’daki yatırımları kadar önemli: nükleer santral, Karadeniz boru hatları ve Turkcell.

9.       Rusya’nın Ortadoğu ve Orta Asya’daki müttefiklerinin tamamı zorlu birer İslamcı muhalefetten muzdarip. Tayyip Erdoğan’ı ezmeye çalışan bir Rusya sadece Mısır’da değil Özbekistan’da, Türkmenistan’da, Kırgızistan’da da müttefiklerinin sorunlarını büyütür.

Hal bu iken Rusya’nın pozisyonu da hiç iç açıcı değil.

Aslında Suriye’de yaşanan olayın sebebi de Rusya ve Türkiye’nin bu zayıf elleri farklı şekillerde oynamasından kaynaklandı. Hatırlarsanız, Suriye krizinin başlarında Rusya Suriye’ye fazla müdahil olmadı, Türkiye’ye geniş bir manevra alanı bıraktı. Bunun sebebi, Rusya’nın Türkiye’nin arka bahçesinde askeri maceralara girişmesinin fizibilitesi olmamasıydı. Fakat Türkiye Suriye’de o kadar başarısız bir politika izledi ki, Rusya Türkiye’nin çok konuşup sözlerinin arkasında duramayan bir devlet olduğu kanısına vardı. Adım adım hareket alanını genişletti ve Türkiye’yi devre dışı bıraktı.

Türkiye, elindeki imkanların çok altında bir performans gösterdi. Rusya ise zayıf eline rağmen rakiplerini sindirdi. Ancak gelinen noktada Rusya uzun süre sürdüremeyeceği bir şekilde “açıldı”. Türkiye’nin beklenmedik reaksiyonu işte tam bu nedenle Rusları kızdırdı. Rusya elbette ki Türkiye’ye büyük zarar verecek hamleler yapabilir, ama bunların Rusya’ya maliyeti de çok yüksek. Amerika’nın (ve perde arkasında Almanya’nın) Rusya’yı her alanda zor duruma düşürmek için fırsat kolladığı bir ortamda intikam peşinde koşmak Rusya’ya da telafi edilmeyecek kadar zarar verir.

Bu durumda her iki ülkenin de sakin olup rasyonel bir kar zarar muhasebesi yapmasında fayda var. 1914’ten ders alalım: o zaman İngiltere ve Almanya arasındaki dünyaya hakim olma mücadelesine fakr-ü zaruret içindeki hakları ve zayıf ekonomilerini dikkate almayarak dahil olan Osmanlı devleti ve Rus çarlığı el ele yıkıldılar. Son yirmi yılda ise iki ülke aralarındaki düşmanlığı rafa kaldırarak bölgede ve dünyada daha etkin olma fırsatı yakaladılar.

Suriye’de çözümü Türkiye ve Rusya birlikte oluşturmalı, ne Batılıların ne Suudilerin ne de sözde İslamcı teröristlerin ekmeğine yağ sürmemeli.

CHP neyi farklı yapabilirdi?

CHP 1 Kasım seçim kampanyasında neyi farklı yapabilirdi?

“Neden sadece CHP’ye yükleniyorsun” diye kızmayın. AKP’yi dün ele aldım: her iki seçimde de AKP lehine çok adaletsiz bir kampanya ortamı varken, AKP’nin neden 7 Haziran’da başarısız, 1 Kasım’da başarılı olduğunu açıklamaya çalıştım.

Diğer iki partiye gelince - AKP ile PKK arasında sıkışan HDP’nin 1 Kasım’da hareket alanı çok kısıtlıydı. MHP’de ise genel başkan Devlet Bahçeli hiç bir şey yapmamaya kararlıydı. Bu nedenle HDP ve MHP için söylenebilecek fazla bir şey yok.

CHP her iki seçimde de bazı şeyleri önceki seçimlere göre daha iyi yaptı, hakkını teslim etmek lazım. Vaadler konusunda ilk defa AKP’nin gölgesinde kalmadı, hatta AKP’yi kendisini taklit etmeye mecbur etti. Kemal Kılıçdaroğlu 2011 ve 2014’e göre daha iyi performans gösterdi. Kampanyalar negatif ve tepkili değil pozitif ve ümit verici şekilde tasarlandı. 7 Haziran öncesinde yapılan geniş kapsamlı önseçim parti tabanına ciddi hareket getirdi.

Bazı konularda ise CHP’nin zaten önemli bir değişim yapmasını beklemek gerçekçi değildi. Sahada ev ev gezen AKP teşkilatını kurmak bir nesil aldı, CHP’nin arayı bugünden yarına kapatması mümkün değil. Çok daha fazla belediye AKP’nin elinde olduğundan partiye imar rantı aktarma ve bu şekilde kaynak yaratma konusunda AKP avantajlı. AKP iktidarda olduğu ve kamu kaynaklarını adil kullanmak gibi bir derdi olmadığı için, devletin hem para hem de insan kaynakları azami olarak AKP lehinde kullanıldı. Bu faktörleri de kısa vadede sabit kabul etmek lazım.

Zaten yapılanlar ve zaten yapılamayacak olanları bir kenara bırakınca CHP’ye kalan hareket alanı şu kulvarlardan oluşuyordu:

• Meclis’teki faaliyetler
• Koalisyon müzakere stratejisi
• Kampanya teması
•  Listeler

Elindeki bu araçları CHP etkin kullanabildi mi? Bence hayır, çok daha iyisi yapılabilirdi.

7 Haziran’da AKP’nin Meclis çoğunluğunu kaybetmesi büyük bir fırsattı. Diğer üç parti AKP karşısında birleşememiş olsa da Meclis iki seçim arasında çok daha aktif kullanılabilirdi.

CHP Meclis başkanlığı seçiminde Deniz Baykal’ı aday göstererek hata yaptı. Ne kendi tabanında, ne de diğer partilerin kararsız seçmenleri nezdinde bir faydası oldu. MHP’nin aday gösterdiği Ekmeleddin İhsanoğlu CHP’nin Cumhurbaşkanı adayı olarak üzerinde uzlaşılabilecek makul bir adaydı. MHP’nin HDP ile işbirliği yapmayı reddettiği bir ortamda MHP’ye bir jest yapılacaksa Başbakanlığı Devlet Bahçeli’ye teklif etmektense MHP adayı İhsanoğlu’nu Meclis başkanı seçmek için HDP’yi ikna etmeye çalışmak daha faydalı bir hamle olurdu.

Meclis başkanlığı seçiminin ardından Meclis çok az çalıştı. Halbuki devleti, medyayı, sahayı kontrol etmeyen CHP’nin en çok iş çıkaracağı yer Meclis’ti. Meclis 550 milletvekilinin beşte birinin (110) imzasıyla toplantıya çağrılıp üçte birinin (184) katılımıyla oturumu açabiliyor. Meclis başkanının işi yokuşa sürme imkanları elbette var, ama başkan AKP’li de olsa ısrarlı taleplere karşı Meclis’i kapalı tutmaya çalışması seçmen nezdinde ters teperdi.

CHP’nin 132 milletvekili kendi başlarına Meclis’i sürekli toplantıya çağırıp MHP ya da HDP’den 52 kişinin katılımıyla da açık tutabilirlerdi. Yolsuzluk dosyalarından seçim kanununa, eğitimden sağlığa, imardan güvenlik politikalarına Meclis’te güvenoyu almamış Davutoğlu hükümetini sürekli baskı altında tutmak mümkündü. Böyle bir strateji, AKP üst yönetimini sahadan Meclis’e çekme imkanı da verebilirdi.

CHP, koalisyon müzakere stratejisinde daha organize olabilirdi. Cumhurbaşkanı’nın 45 günlük sürenin sonunda tekrar seçim kararı riski alma ihtimali baştan belliydi. Bu seçime AKP’li bir hükümettense CHP’li bir hükümetle girmek çok değerliydi. Bu durumda, AKP ile müzakerelerde CHP önerilerini anında halkın da önüne koyarak yapabilir, “15 günde sonuç alınamazsa görevi biz istiyoruz” mesajını altını çizerek vurgulayabilirdi. Cumhurbaşkanı’nın ayak sürümesi halinde sürekli toplantı halinde tutulan Meclis’te karşı hamleler yapma imkanı vardı.

Kampanya cephesinde ise CHP 1 Kasım’da 7 Haziran’ın üzerine fazladan bir şey koymazken AKP stratejisini temelden değiştirdi. CHP 7 Haziran’da “bu sefer iktidara hazırız” dedi ve bu iddiası genel olarak kabul gördü. 1 Kasım’da bunun üzerine “tek başına iktidar, ama bu sefer biz” gibi bir mesaj öne çıkarılabilirdi. AKP’nin stratejisini seçenekleri “ya AKP tek başına iktidarı, ya AKP’li koalisyon, ya hükümet bunalımı” olarak dar bir alana hapsetmek üzerine kurduğu bir ortamda CHP, AKP’nin tek başına iktidar vurgusunu kullanan ama “onlar değil biz” diyen bir mesajla yanıt verebilirdi.

Listeler konsunda da bir hamle yapma fırsatı vardı. 7 Nisan günü yapılan önseçim 7 Haziran seçimlerin öncesinde CHP teşkilatı ve seçmenini beklenmedik oranda ateşlemişti. İki seçim arasında AKP listelerini yarıya yakın değiştirirken CHP’nin aynı listeleri merkez yoklaması ile bildirmesi önemli bir fırsatı heba etti. 7 Haziran’da alınan netice 2011 seçimleriyle hemen hemen aynı olduğu için, ortada büyük bir başarı yoktu. Listeleri değiştirmek teşkilata ve seçmene anlatılabilirdi. Tüm üyelere açık önseçim tamamen ya da kısmen yenilenebilirdi.

Hatta her seçim bölgesinde 7 Haziran’da kazanılan milletvekillerinin altındaki pozisyonlar için tüm seçmenlere açık, Şili/Kore/Fransa/İtalya tipi bir önseçim yapılabilirdi. Bu konuda çeşitli teklifler sivil toplum örgütleri ve siyasi aktivistler tarafından yıllardır CHP’ye sunuluyordu.

Sonuç olarak, 1 Kasım seçimlerinde CHP’nin elindeki fırsatı iyi değerlendiremediğini söylemek mümkün. Bazı doğru adımlar attı, bazı sorunları ise çözmesi zaten mümkün değildi, ama yine de elde somut birşeyler yapılabilecek dört kulvar vardı. Ne Meclis’te, ne koalisyon görüşmelerinde, ne kampanya temasında, ne de listelerin belirlenmesinde CHP yönetimi fark yaratacak, ses getirecek bir hamle yapamadı. AKP ise olaylar karşısında hızlı ve etkin tepkiler verdi, stratejisini sürekli güncelledi.

AKP’nin enerjisini MHP ve HDP’ye yoğunlaştırdığı bir ortamda, yenilmezlik imajı da çizilmişken aslında CHP’nin önü açıktı. Fakat AKP’nin insiyatifi eline geçirmesine mani olunamadı. Spor, satranç ve savaşta olduğu gibi siyasette de insiyatifi eline geçiren mücadeleye 1-0 önde başlıyor.

AKP 1 Kasım seçimlerini nasıl kazandı?

1 Kasım 2015 seçimlerinde AKP büyük bir başarı elde etti. 5 ay gibi kısa bir sürede oylarını 4,5 milyon adet, yüzde 8’den fazla artırdı.

Bu seçim başarısı çok dikkat çekici, zira Türkiye iki seçim arasında ekonomi, güvenlik ve dış politika alanlarında çok ciddi sorunlar yaşadı. AKP hükümetinin çok başarılı, geleceğe yönelik ümit veren bir yönetim olmadığı aşilar. Böyle bir ortamda iktidar partisinin oy kaybetmesi beklenirdi, ancak tam tersi oldu.

Kampanya ortamı adil değildi. Muhalif basın üzerinde baskı vardı. Devlet imkanları azami oranda AKP lehine kullanıldı. Bunlar önemli faktörler, fakat hem 7 Haziran'da hem de 1 Kasım'da mevcut olduklarından aradaki farkı açıklayamazlar. Üstelik AKP 7 Haziran'a bir yenilmezlık imajı altında ve 400 milletvekili isteyerek girmişken 1 Kasım'da Meclis'te mutlak çoğunluğunu kaybetmiş ve yenilmesi pekala mümkün bir partiydi. Ne oldu da seçmen tercihi bu kadar büyük oranda AKP lehine değişti?

Kanaatimce sorunun cevabı iletişim stratejisinde yatıyor. Oy kullanan, sandık başında partiler arasında tercih yapan bir seçmen kafasında tek bir soruyu yanıtlar: benim için hangi seçenek en iyisi? Ancak bu noktada seçeneklerin ne olduğuna dikkat etmek gerek. Normalde seçenekler partilerdir: seçmen tüm parti alternatiflerini kafasında karşılaştırır ve kendisine en makul gelene oyunu atar. Bu seçimde AKP seçmenin cevapladığı soruyu değiştirmeyi başardı. Dünya siyaset tarihine geçecek ve kampanya stratejisi derslerinde okutulacak bir algı yönetimi örneği yaşadık.

Seçmen 1 Kasım’da “AKP mi başka bir parti mi” sorusunu sorsaydı büyük ihtimalle 7 Haziran’a yakın bir netice alınırdı. “Mevcut AKP iktidarı başarılı mı” sorusunu sorsaydı AKP oylarının düşmesi kaçınılmazdı. AKP çok başarılı bir stratejiyle seçmenin kafasındaki soruyu “AKP’yi tek başına mı yoksa başka bir partiyle beraber mi alırsınız” olarak değiştirdi.

Bu değişimin bir mantık, bir de iletişim boyutu var. Seçmenin böyle bir paradigma değişikliğine ikna edilebilmesi için hem iddiada yüksek bir doğruluk payı olması, hem de hikayenin çok iyi anlatılması gerekir. 1 Kasım öncesinde her iki koşul sağlandı.

Önce iddianın mantık tarafını, doğruluk payını ele alalım. 7 Haziran seçimlerinde AKP tek başına iktidarı kaybetti. Ancak en yakın rakibinin %15 önündeydi. Seçimler tekrarlansa da en büyük parti olacağından kimsenin şüphesi yoktu.

Devlet Bahçeli’nin seçim gecesi yaptığı açıklamalar 292 milletvekili çıkaran 3 muhalefet partisinin AKP’ye karşı birleşme ihtimali olmadığına işaret ediyordu. Meclis başkanlığı seçimi sonrasında bu konuda hiç bir şüphe kalmadı: AKP’siz hükümet kurulamayacağı net bir şekilde belli oldu. AKP’siz bir hükümet mümkün değilse, doğal olarak seçmenin önünde sadece üç seçenek kalır: tek başına AKP iktidarı, AKP’li bir koalisyon ve hükümet bunalımı. AKP’nin stratejisi genel kabul gören bu gerçek üzerine kuruldu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan seçimleri yenileyerek partisine tek başına iktidar için bir şans daha vermeye baştan karar vermişti. Partisini bu yönde sevk ve idare etti. Muhalefetin kendisine karşı birleşememesinin rahatlığıyla, AKP koalisyon masasına şartlarım kabul edilmezse seçime giderim diyerek oturdu. MHP ile çok yüzeysel bir görüşme yapıldı. CHP ile uzun uzadıya görüşüldüyse de süreç büyük ölçüde kapalı kapılar ardında yürüdüğünden ne kadar ciddi olduğu kamuoyu tarafından anlaşılamadı. Bu sırada AKP hem sahada, hem de medyada “koalisyon kurmanın çok zor olduğu” temasını işledi.

Seçmenin AKP’siz bir hükümetin mümkün olmadığı kanaatini pekiştirmek açısından AKP ara dönemde hiç bir şekilde iktidardan ayrılmamayı hedefledi. Seçim hükümeti kurulurken CHP ve MHP’ye kabul etmeyecekleri aşikar olan teklifler yapıldı. 45 günlük süre yavaş kullanıldı. Ahmet Davutoğlu’nun hükümeti kuramamasının ardından CHP genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’na göev verilmesini gerektirecek bir süre kalmaması hedeflendi. Zira Davutoğlu görevi iade edip Kılıçdaroğlu hükümeti kurmaya çalışsa, güvenoyu alamasa da tekrarlanan seçimlere bir CHP geçici hükümetiyle gitme ihtimali vardı. AKP’siz bir geçici hükümet, seçmeni tek başına AKP, AKP’li koalisyon ve hükümet bunalımı seçeneklerine sıkıştırma stratejisini riske atardı. Bu risk kararlı bir mücadeleyle bertaraf edildi.

Bu noktada muhalefet partilerinin aralarında anlaşamayarak Meclis başkanlığını AKP’ye teslim etmesi Cumhurbaşkanı’nın elini rahatlattı. Meclis başkanlığı AKP’de olmasaydı Anayasanın ilgili maddesinde öngörülen “Meclis başkanı ile istişare etme” şartı muhalefete seçimlerin hemen yenilenmesini önleme ve AKP dışından birine görev verilmesini zorlama şansı verebilirdi. AKP Meclis başkanlığını kaptırmamanın faydasını gördü.

Seçim kampanyası başlarken seçmenin tek başına AKP, AKP’li koalisyon ve hükümet bunalımı olarak üç seçeneğe kıstırılması operasyonu başarıyla sonuçlanmıştı. Kampanya sırasında güvenlik endişeleri “tek parti iktidarı koalisyondan iyidir” ve “hükümet bunalımı felakettir” temalarının işlenmesi için kullanıldı.

Seçimleri izleyen yerli ve yabancı siyaset bilimci ve gazetecilerin tamamı AKP’nin bu paradigma değişikliği hamlesini ıskaladı. Ben de ıskaladım. Herkes iki seçim arasında ekonomi ve dış politikada yaşanan sorunlar, terör saldırılarıyla ortaya çıkan büyük güvenlik zaafı ve AKP’nin koalisyon kurmaktaki isteksizliğinin AKP alehine çalışacağını düşünüyordu. Öyle olmadı, çünkü AKP’siz bir hükümet seçeneği seçmenin zihninden silinmişti.

AKP’siz tek formül hükümet bunalımı olarak görüldüğü, koalisyonlar da zor ve öngörülemez olarak algılandığı için seçmenin kafasındaki soru “AKP tek başına gelsin mi gelmesin mi” haline geldi. Bu durumda AKP’nin zaafları da önemsiz hale geldi. “Madem ki AKP’nin zaaflarıyla yaşamamız kaçınılmaz, bari uyum içinde çalışan bir hükümet olsun” tercihi öne çıktı.

Bu dediklerim elbette sadece kararsız, ya da partisine kesin olarak bağlı olmayan seçmen kitlesi için geçerli. Ama bu kitle yüzde 10-15 bile olsa seçimin sonucunu değiştirmeye yeterli oldu.

Tasarlanan stratejinin uygulaması da önemliydi. Bu tarafta büyük bir zorluk yoktu, zira kampanya yönetimi zaten öteden beri AKP’nin en güçlü yanıydı.

AKP teşkilatı sahada her zamanki gibi aktif çalıştı. Gönüllüler önceki seçimlerde olduğu gibi tek tek her eve gitmeye gayret etti. Belki de 7 Haziran öncesinde iktidarı kaybetme olasılığı akla gelmediğinden, gündem “330’u alır mıyız almaz mıyız” olduğundan teşkilat daha rahattı. 7 Haziran’da teşkilat kaybetmenin mümkün olduğunu görünce 1 Kasım için çok daha sıkı çalıştı.

Vaadler konusunda AKP yönetimi tedbirli davrandı, CHP’nin 7 Haziran’da ortaya koyduğu vaadler için “aynısını biz de vereceğiz” dedi. Diğer partilerin aday listeleri neredeyse tamamen aynı kalırken AKP aday listeleri neredeyse yarıya yakın değişti. Üç dönem kuralına takılan 20 eski isim geri getirildi. Ali Babacan ikna edildi. Tuğrul Türkeş MHP’den transfer edildi. Cumhurbaşkanı çok daha az miting yaptı. Başkanlık sistemi gündeme getirilmedi, sadece tek başına iktidar teması işlendi. Güvenlik sorunlarının yarattığı korku azami oranda kullanıldı.

5 ayda 4,5 milyon oy nasıl alındı sorusunun cevabı kısaca böyle. AKP, seçmenin kafasındaki soruyu “AKP mi başka parti mi” ya da “AKP başarılı mı başarısız mı” yerine “AKP iktidarı tek başına mı yoksa koalisyonla mı gelsin” olarak şekillendirmeyi başardı. Gelecekteki seçimlerde tüm siyasetçilerin ders alması gereken bir “algı operasyonu” harikası yaşandı.

AKP iktidarının devam etmesinin Türkiye için hayırlı olduğunu düşünmüyorum. Ama bir siyaset bilimci olarak bu çapta bir algı yönetimi stratejisini tasarlayan ve başarıyla uygulayanları tebrik ediyorum.

1 Kasım seçimlerinin ardından ilk tespitler

1 Kasım 2015 seçimleri milletmiz için hayırlı olsun!

AKP 7 Haziran’a oranla oylarını yüzde 8 artırarak tek başına iktidara geldi ve herkesi şaşırttı. Tüm kamuoyu araştırma şirketleri ve tüm parti yönetimleri gibi ben de sonucu tahmin edemedim. Siyaset bilimci olarak sadece üç tespitim yerini bulabildi:

• Ülke çapında ölçüm yapmak için uygun bir ortam olmadığından ve ham veriye uygulanan “kalibrasyon” 7 Haziran sonrasında güncellenmeye muhtaç olduğundan tamamen dürüst ve iyi niyetli olarak yapılmış olsa bile hiç bir anketin sonucuna güvenilemeyeceğini;
•  İngiltere, Kanada, Polonya, Yunanistan, Arjantin, İsrail, Sri Lanka başta olmak üzere son bir yılda dünyada çok sayıda ülkede en güvenilir anketlerin bile genel seçim sonuçlarında büyük oranda yanılmasının bizi de etkileyebilecek olan genel bir fenomene işaret ettiğini;
• Katılım oranının yükselmesinin AKP’ye yarayacağını

söylemiştim.

Tabii AKP %39, CHP %27, MHP %17, HDP %13 olan son şahsi tahminim o kadar isabetsiz çıktı ki, yukarıdaki teknik öngörülerin fazla bir önemi kalmadı...

Tam olarak ne olduğunu tespit etmek için önce 7 Haziran 2015 seçimleriyle bir karşılaştırma yapalım.

Türkiye genelinde oylar (yurt dışı dahil, milyon adet)
	7 Haziran	1 Kasım	Fark
Kayıtlı seçmen	56,61	56,95	0,34
Kullanılan oy	47,51	48,54	1,03
Geçerli oy	46,16	47,84	1,68
Geçersiz oy	1,35	0,70	-0,65
AKP	18,86	23,67	4,81
CHP	11,52	12,11	0,59
MHP	7,52	5,69	-1,83
HDP	6,06	5,14	-0,91
SP+BBP	0,95	0,59	-0,36
Diğer	1,25	0,64	-0,62

Kayıtlı seçmen sayısı 340 bin, kullanılan oy sayısı 1,03 milyon, geçerli oy sayısı ise 1,68 milyon adet artmış.

AKP ve CHP oyları artarken diğer tüm partilerin oyları azalmış. 1,68 milyon ilave yeni geçerli oy ile MHP’deki 1,83 milyon, HDP’deki 910 bin, SP ve BBP’deki 360 bin ve diğer partiler ile bağımsızlardaki 620 binlik oy kaybının oluşturduğu 5,40 milyonluk bir net değişim yapan kitle var. 

Bu kitleden AKP 4,81 milyon, CHP ise 590 bin oyluk bir pay alabilmiş. Yani ilave geçerli oylar ile diğer partilerin oy kaybından gelen kitlenin %89’unu AKP, %11’ini CHP almış.

Bu veriden çıkarabileceğimiz en basit sonuçlar şöyle:

• Partiler arası geçişkenlik AKP ile MHP, HDP ve küçük partiler arasında yüksek, CHP ile diğer partiler arasında düşüktür;
• Marjinal (sandığa gitmekte kesin kararlı olmayan ya da zorluklar nedeniyle sandığa gitmekte zorlanan) seçmen içinde AKP oyu daha yüksektir;
• 2014 yerel seçimleri ve 7 Haziran 2015 genel seçimlerinde yüksek olan geçersiz oy oranları en fazla AKP’yi etkilemiştir.

Oy sayımı güvenilir mi? AKP’nin yüzde 8 oy artışı bir masa (ya da bilgisayar) başı hileyle mi elde edildi? Bu soruya kesin olarak hayır yanıtını verebiliriz. 

Seçim güvenliğine yönelik çalışan sivil toplum örgütü Oy ve Ötesi partiler arasında tarafsız ancak çok sayıda siyasi partiyle işbirliği içinde 1 Kasım’da 60 binden fazla sandıkta gönüllü gözlemci görevlendirdi. Bunun yanı sıra 200 bin civarında sandıktan toplanan tutanağın her biri birkaç gönüllü tarafından incelendi. Henüz kapsamlı rapor yayınlanmadı, ama YSK tarafından açıklanan sonucun çok büyük ölçüde teyit edildiği anlaşılıyor.

Ben de Pazar günü Istanbul’un Gaziosmanpaşa ilçesinde bir okulda okul sorumlusu olarak görev yaptım. Okulumuzda oy verme ve sayım işlemi sorunsuz bir şekilde gerçekleştirildi. Ortalama 370 kayıtlı seçmen olan sandıklarda 7 Haziran’dan 1 Kasım’a geçerli oy sayısının ortalama 310’dan 320’ye, AKP py sayısının da 200’den 250’ye çıktığını gözlemledik. Sandık sonuçlarını tek tek incelediğimizde Türkiye çapında gerçekleşen MHP, HDP ve SP-BBP’den AKP’ye oy kayması olayını kendi çalışma bölgemizde bire bir gözlemledik.

Sandık gözlemciliği tecrübemin bana göre en güzel yanı, partiler arasında tepede görülen zıtlaşmanın tabanda fazla bir karşılığı olmadığını bire bir görmek oldu. Bu seçimde HDP’li üyelerin de sandık kurullarında yer alması benim okulumda herkes tarafından olumlu karşılandı. Sandıkların ezici çoğunluğunda tüm partinin temsilcileri arasında medeni ve uyumlu bir çalışma ortamı sağlandı. Gün boyu sandık tenhalaştığında keyifli sohbetler yapıldı.

7 Haziran’da AKP’den ayrılan seçmen neden AKP’ye geri döndü? AKP kampanyasına bakarsak en önemli fark başkanlık sistemi yerine tek parti iktidarı ile istikrar sağlanabileceğine vurgu yapılmasıydı. Seçmenler başkanlık sistemine değil kendilerini yakından ilgilendiren konulara odaklanılmasını istediler. Bir yandan üç muhalefet partisi arasında koalisyon kurulamaması, bir yandan da PKK’nın eylemlerini tırmandırması seçmeni 7 Haziran’da ortaya çıkan dengeli meclis aritmetiğinen korkuttu. AKP’nin kararlı bir tek parti iktidarına ihtiyaç olduğu söylemi karşılık buldu.

Ekonomik vaadlerin seçmenler tarafından fazla dikkate alınmadığı anlaşılıyor. 7 Haziran’daki kapsamlı vaadleri CHP’ye bir oy artışı getirmedi, AKP’nin 1 Kasım’da benzer vaadlerde bulunması da CHP’den AKP’ye bir seçmen kitlesi cezbetmedi.

MHP’nin ne AKP ile, ne de CHP ve HDP ile birlikte hükümet kurmaya yanaşmaması ciddi şekilde cezalandırıldı. AKP ile MHP arasında kararsız olan kitlenin MHP’nin 13 yıllık bir aradan sonra tekrar yakaladığı iktidara gelme şansını değerlendirmemesinden çok rahatsız olduğu anlaşılıyor.   

Büyük belirsizlikler karşısında seçmenlerin eski düzeni korumaya yatkın partilere dönmesi bu aralar dünyada sıkça görülen bir vaka. İngiltere’de Muhafazakar Parti’nin sürpriz tek parti iktidarı, Polonya’da “Kanun ve Düzen” Partisi’nin geçen haftaki başarısı, İsrail’de Netanyahu’nun oylarını artırması, Macaristan’ın Tayyip Erdoğan’ı Viktor Orban’ın üst üste kazandığı seçimler ilk akla gelen örnekler. Kanada’da Liberal Parti’nin geçen ayki başarısını bile bu şekilde yorumlamak mümkün, zira Kanada’nın en uzun süre iktidarda kalan ve toplumun ağırlık merkezinde konuşlanmış partisi Liberal Parti.

Tek parti iktidarı Türkiye’nin dertlerine derman olur mu? 7 Haziran öncesinde sorunları çözememiş olan bir ekibin 1 Kasım sonrasında farklı bir performans göstereceğine yönelik bir işaret henüz yok. Hükümet kurulup hükümet programı açıklandıktan sonra bu konuyu daha derinlemesine inceleyeceğiz.